Halk Hikâyesi ve Tragedya Türlerinde Sahne Dışından Gelen Haberin Öyküye Etkisi[The Effect of Off-Stage Narratives on the Plot in Folk Tale and Tragedy Genres]

Abstract

Tarihsel olarak farklı biçimlerde konumlanmasıyla birlikte konvansiyonel bir
tiyatrodan bahsedildiğinde sahne, eksiksiz olarak tüm öğelerini bütünlüklü bir
yapı içerisinde bulunduran ve hiçbir şeyin rastlantıya bırakılmadığı yapı olarak
karşımıza çıkar. Seyircinin tüm eylemlerle karşı karşıya kaldığı sahne, kendi
içinde gizli bir eylem akışı daha barındırır. Söz konusu bu akışın mekânı ise
“sahne dışı” dır. Sahne dışı, seyirciden uzak ve sessiz bir alan olarak görülse de
tüm öykünün akışını değiştirebilecek güce sahiptir. Bu çalışmada ise iki farklı
tür olan halk hikâyesi ve tragedya türlerinde sahne dışından gelen bir haberin
kahramanın hikâyesini dönüştürme biçimindeki benzerlikler incelenecektir. İlk
olarak tragedyanın gösterime bağlı özellikleri ile halk hikâyesinin anlatıma
bağlı özellikleri arasındaki farklar üzerinde durmak gereklidir. Ancak burada
halk hikâyesinin ozanlar ve âşıklar tarafından seyirciye açık bir alanda
performatik özelliklerle anlatılması, seyircinin zaman zaman anlatıya müdahale
etmesi sonucu anlatının değiştirilişi, halk hikâyesinin de gösterime dayalı bir
tür olarak tragedya ile benzerlik taşımasını sağlar.
Sahne dışından gelen ancak sahneyi etkileyen bu kavram, Aristoteles
tarafından “peripetia” kavramı ile açıklanmıştır. Türkçeye “baht dönüşü”
olarak aktarılan kavram, öykü kahramanlarının eylemsel izleğinin, sahne
dışından gelen bir haber ile değişmesini sağlar.
Bu çalışmada tragedyada oldukça belirgin olan baht dönüşü sürecinin sözlü
edebiyattaki karşılığı anlatının performansa dönüşümündeki işlevi üzerinden
tartışılmaktadır. Halk hikâyesinin anlatım mekânı tragedyadan farklıdır.
Hikâyelerin anlatıldığı mekânlar, anlatıcı ve dinleyicinin bir arada bulunduğu
mekânlardır. Mekânda bulunan dinleyiciler anlatının akışını değiştirecek güce
sahiptir. Bu nedenle bir öykü dinleme biçimi olarak görülse de anlatı mekânı
sahneye; dinleyiciler de seyirciye dönüşebilirler. Anlatıcı, türe uygun bir sonla
bitirecekken seyircilerin anlatıya dahil olmalarıyla öykünün akışını değiştirir
ve hikâyeyi farklı bir sonla bitirir. Böylece seyircinin müdahalesi anlatıya ve
anlatıcı da sahne dışına etki eder. Bilindik bir tragedya örneğinin defalarca
izlenmesi gibi halk hikâyeleri de defalarca anlatılır. Burada seyircideki
heyecan ise kahramanların eylemlerini dönüştürür. Örneğin tragedyada sahne
dışından gelen haber ve halk hikâyesinde kahramanın karşısına tesadüfen
çıkan birinin söylemi, eylemi tamamen değiştirir. Böylece bağlamsal ve
gösterimsel olarak farklı duran bu iki tür benzer biçimde bir kurguya sahip
olurlar. Bütün bunlardan hareketle haberci kavramının işlevi, kahraman ve
eylem ilişkisinde iki farklı tür üzerinde karşılaştırılarak incelenecektir.
Çalışmanın örnekleri Bakkhalar, Elektra ve Antigone tragedyaları ile Tahir ile
Zühre, Arzu ile Kamber ve Kerem ile Aslı hikâyelerinden oluşmaktadır.

When talking about a conventional theater, it is referred to as a stage that
encompasses all its elements within a cohesive structure, where nothing is left
to chance. The stage, where the audience faces all the actions, also harbors a
hidden flow of actions within itself. The space of this flow is known as the
“offstage.” Although the offstage is perceived as a distant and silent area, it
has the power to alter the course of the entire narrative. This study examines
the similarities in how a news from offstage transforms the protagonist's story
in two different genres: folk tales and tragedy.
Firstly, it is necessary to emphasize the differences between the performancedependent characteristics of tragedy and the narrative-dependent
characteristics of folk tales. However, the performance of folk tales in an
open space by bards and minstrels, the occasional intervention of the
audience in the narrative resulting in its alteration, allows folk tales to share
similarities with tragedy as a performance-based genre.
This concept of an external event that influences the stage, but is influenced
by it, was explained by Aristotle through the concept of “peripeteia.”
Translated into Turkish as “baht dönüşü” (a turn of fate), this concept causes
a change in the course of the story's characters' actions through news coming
from offstage.
This study discusses the function of the turn of fate process, which is quite
prominent in tragedy, through its transformation into performance in oral
literature. The narrative space of folk tales differs from that of tragedy. The
places where stories are told are spaces where the narrator and the listeners
are present together. The listeners in the space have the power to alter the
flow of the narrative. Therefore, although it is seen as a way of listening to a
story, the narrative space can turn into a stage, and the listeners can become
the audience. The narrator, who would have ended the story with a suitable
ending for the genre, changes the flow of the story and concludes it with a
different ending due to the involvement of the audience. Thus, the
intervention of the audience affects the narrative, and the narrator affects the
offstage. Just like a well-known tragedy being watched repeatedly, folk tales
are also narrated repeatedly. Here, the excitement in the audience transforms
the actions of the characters. For example, in tragedy, a news from offstage,
and in folk tales, the words or actions of someone who coincidentally appears
before the protagonist, completely alter the course of events. Thus, despite
their contextual and representational differences, these two genres have a
similar structure. Based on all these, the function of the messenger concept
will be examined by comparing two different genres in terms of the
relationship between the protagonist and the action. The examples in the
study consist of the tragedies “The Bacchae,” “Electra,” and “Antigone,” as
well as the folk tales “Tahir and Zühre,” “Arzu and Kamber,” and “Kerem
and Aslı.”